Diyabetin kontrol altına alınma sürecinde, yani halk arasındaki tanımıyla diyabet tedavisinde öne çıkan ve merak edilen kavramlardan biri de karbonhidrat sayımıdır. Kan şekeri kontrolünün optimize edilmesine yardımcı olmak için diyabet yönetiminde kullanılan bir yemek planlama sistemi olan karbonhidrat sayımı hakkında [1] merak edilen konu başlıklarına bakalım…

Karbonhidrat Sayımı Nasıl Yapılır?

Karbonhidrat sayımı, diyabet tedavisinin kişiye özel olduğunu gösteren önemli bir aşamadır ve yukarıda bahsettiğimiz gibi bir çeşit öğün planlama yöntemidir. Diğer öğün planlama yöntemlerinden en büyük farkı ise diyabetliye seçenek sunmasıdır.[1,2] 

Karbonhidrat sayımına dayalı besin planlamasında besin gereksinimi hesaplanır ve öğün bazında kaç gram karbonhidrat alınması gerektiği belirtilerek bir planlama yapılır. Böylece hem diyabetlinin besinlerle ilgili bilinci artar hem de olması gerektiği gibi kendi durumunu kendisi kontrol altına alabilir.[1,2]

Karbonhidrat sayımı ile diyabet yönetimi üç aşamadan oluşur:

1.Kendi beslenme sürecinin nasıl olması gerektiğini öğrenme ve besinleri tanıma aşaması. Bu aşama, süreci kontrol altına almaya odaklanan diyabet tedavisi için önemli bir aşamadır[1]
2.Düzenli kan şekeri izlemi ile diyabetlinin tükettiği karbonhidrat miktarına göre kan şekerindeki değişimi izlemesi ve besinlerin kan şekerine nasıl etki ettiğini kendi deneyimleri ile öğrenmesi aşamasıdır. Örneğin kan şekeri ölçüm sonuçlarında öğün öncesi ve öğün sonrasında 30-40 mg/dl fark olması beklenir.[2]
3.Son aşamada beslenme notları yani karbonhidrat sayımı günlüğü ve kan şekeri ölçümü günlüğünün hekim tarafından değerlendirilmesi gerekir. Söz konusu tablo incelendikten sonra istenen kan şekeri kontrolü sağlanmışsa insülin alımı konusunda bir eğitim süreci başlar. Burada da artık karbonhidrat ve insülin oranını dengelemek üzere bir süreç söz konusu olur. Çünkü diyabetlinin aldığı karbonhidrat miktarına göre insülin alımını hesaplaması gerekir.[2]

Karbonhidrat Sayımı Yapmanın Önemi Nedir?

Aldığımız her gıda, karbonhidrat, protein, yağ, vitamin, mineral, su gibi çeşitli besin öğeleri içerirler. Fakat karbonhidratlar, protein ve yağ gibi diğer besin öğeleri ile kıyaslandığında kan şekerinizi daha fazla yükseltme potansiyeline sahiptirler.[2]  Yani kan şekeri düzeyi ve öğündeki insülin ihtiyacı tüketilen karbonhidrat miktarı ile yakından ilişkilidir. [2]

Beslenme günlükleri, bu konuda çok etkili sonuçlar sunabilir hatta diyabetlinin sağlıklı beslenme konusunda daha fazla motive olmasını da sağlayabilir.

Glisemik indeks ve Karbonhidrat Sayımı İlişkisi

Karbonhidrat sayımı glisemik indeks konusunu akla getirir. Glisemik indeks, besinlerin kan şekeri üzerindeki etkisini karşılaştırmak için kullanılan bir kavramdır. Örneğin 50 gr karbonhidrat içeren bir yiyeceğin kan şekerine yaptığı etkiyi ifade eder.[2] Tamamen glisemik indekse odaklanan beslenme planları genellikle önerilmez çünkü bir öğünde birden fazla farklı besin tüketilebilir, proteinlerin ve yağların tüketimi de çok önemlidir. [1] 

Karbonhidrat Sayımının Diyabetliye Öğrettikleri

Karbonhidrat sayımı, diyabet tanısı konulmuş kişilerde sürecin kontrol altına alınması için sağlık uzmanı tarafından önerilebilir. Karbonhidrat sayımı iki aşamada incelenir: Temel seviye karbonhidrat sayımı ve ileri seviye karbonhidrat sayımı.

Temel seviye karbonhidrat sayımı neler öğretir?[2]

Diyabetli kişiler karbonhidrat sayımını öğrendiklerinde;

●     Sağlıklı beslenmenin önemini somut örneklerle ve kendi tecrübesiyle kavrayabilir,

●     Kendi besin ve insülin ihtiyacını hesaplar hale gelebilir,

●     Hangi besinlerin ne ölçüde karbonhidrat içerdiğini, karbonhidratın kan şekerine olan etkisini öğrenebilir,

●     Satın alınan paketli yiyecek ve içeceklerin besin etiket bilgilerini okumayı ve bu bilgileri kullanarak doğru karbonhidrat porsiyonunu ayarlayabilmeyi öğrenebilir,

●     Şeker içeren yiyecek ve içeceklerin, kan şekeri kontrolünü bozmadan, sağlıklı beslenme kuralları doğrultusunda öğün içerisinde nasıl kullanılacağını öğrenebilir.

İkinci seviye karbonhidrat sayımı neler öğretir?

Temel seviye karbonhidrat sayımı aşamasını başarıyla tamamlamış olan, kan şekeri değerleri hedef aralıklarda olan ve insülin alan diyabetliler bu aşamaya geçerler. Öğünde tükettiği karbonhidrat miktarını, o öğünde uyguladığı insülin miktarı ile eşleştirerek karbonhidrat/insülin oranını hesaplamayı öğrenirler.[2]

●     Kan şekerleri hedef aralıkların dışında olduğu zamanlarda da kan şekerini düzeltmek için ek insülin dozu hesaplamayı öğrenirler. Buna insülin duyarlılık faktörü (İDF) denir. İDF, 1 ünite insülinin azalttığı kan şekeri miktarı olarak ifade edilir.[1,2]

Karbonhidrat -İnsülin İlişkisinde Dikkat Edilmesi Gerekenler [1,2] 

●     Karbonhidrat-insülin oranı her birey için, her öğün değişkenlik gösterebilir. Dolayısıyla hesaplama, buna göre yapılmalıdır.

●     K/İ oranının bir kez belirlenmesi ömür boyu bu oranın geçerli olacağı anlamına gelmez. Pek çok etken durumu değiştirebilir.

●     Kilo almak ya da vermek, mevsimsel değişiklikler, günlük aktivitedeki değişiklikler, stres, hastalık gibi durum değişiklikleri karbonhidrat-insülin oranında değişikliğe sebep olabilir.

●     Karbonhidrat-insülin oranı gibi insülin duyarlılık faktörü de değişkenlik gösterebilir. İnsülin duyarlılık faktörü 1 ünite hızlı veya kısa etkili insülinin kan şekerinde meydana getirdiği düşüşü anlatır. Öğünlerden önce hedeflenen kan şekerine ulaşabilmek için insülin duyarlılık faktöründen faydalanılır.

Karbonhidrat Sayımında Kan Şekeri Ölçümlerinin Önemi

Karbonhidrat sayımı yapılırken alınan besinlerin etkisini ölçmek üzere sürekli kan şekeri izlemi, çok önemlidir. Bu nedenle diyabetli, gün içinde hekimin vereceği sıklıkta kan şekeri ölçümü yapmalıdır.[1,2] Glukoz değerlerinin takibi için sürekli şeker ölçüm cihazı kullanmak, süreci, çok daha pratik kılar. FreeStyle Libre sürekli şeker ölçüm cihazı ile koşullar ne olursa olsun, gece-gündüz fark etmeksizin şeker seviyesini ölçebilir, ölçümleri FreeStyle Libre ile inceleyebilir, son 8 saatin ve daha fazlasının (90 güne kadar) izlemini yapabilirsiniz.[3]