Stopa cukrzycowa – przyczyny, objawy, zapobieganie i leczenie

Stopa cukrzycowa jest jednym z poważniejszych, przewlekłych powikłań cukrzycy. Dowiedz się, co jest przyczyną stopy cukrzycowej, jakie są jej objawy i jak zapobiegać rozwojowi stopy cukrzycowej.

Spis treści:

1. Co to jest stopa cukrzycowa?

• Definicja WHO

2. Stopa cukrzycowa jako powikłanie cukrzycy

3. Stopa cukrzycowa – przyczyny

4. Stopa cukrzycowa – mechanizm powstawania

5. Rodzaje stopy cukrzycowej

6. Stopa cukrzycowa – pierwsze objawy

7. Zapobieganie rozwojowi stopy cukrzycowej

8. Leczenie zespołu stopy cukrzycowej

Stopa cukrzycowa to zespół specyficznych przypadłości dotykających stopy osób z zaawansowaną, wieloletnią cukrzycą typu 1 lub 2. Obejmują one przede wszystkim owrzodzenia, destrukcję tkanek głębokich kończyn dolnych i deformacje. Owrzodzenia przyjmują postać płytkiego albo głębokiego przerwania ciągłości skóry i zlokalizowane są najczęściej na podeszwowej lub grzbietowej części stopy. W zespole stopy cukrzycowej pacjenci doświadczają również zaburzeń czucia bólu i temperatury. Tak więc termin „stopa cukrzycowa” oznacza nie tyle konkretne schorzenie, ale raczej różne zmiany patologiczne, które powstają na stopach pacjentów z długotrwałą i nie optymalnie kontrolowaną cukrzycą.

Według definicji WHO stopa cukrzycowa to infekcja, owrzodzenie lub zniszczenie głębokich tkanek stopy z obecnością cech neuropatii lub niedokrwienia o różnym stopniu nasilenia. 

Niedostatecznie kontrolowana cukrzyca może mieć poważne konsekwencje w różnych częściach ciała. Rozwijająca się przez wiele lat choroba powoduje zmiany zarówno w dużych (makroangiopatia), jak i małych naczyniach krwionośnych (mikroangiopatia). Na tle tych zmian rozwijają się różnego rodzaju powikłania, a zespół stopy cukrzycowej jest jednym z nich. Szacuje się, że powikłanie to dotyczyć może od 6 do 15% diabetyków. Każdego roku z tego powodu w Polsce przeprowadza się kilka tysięcy częściowych i całkowitych amputacji stopy.

Upraszczając sprawę, można powiedzieć, że stopa cukrzycowa jest odległym w czasie skutkiem niewyrównanej glikemii. To właśnie hiperglikemia jest pierwotną przyczyną tego powikłania i im jest większa, tym większe jest ryzyko rozwinięcia się zespołu stopy cukrzycowej. Zbyt wysokie poziomy cukru we krwi skutkują uszkodzeniami w dużych i małych naczyniach krwionośnych. To z kolei powoduje nieprawidłowe ukrwienie tkanek i gorsze zaopatrzenie je w tlen. W efekcie upośledzeniu ulegają także biegnące w tkankach stóp nerwy obwodowe (neuropatia).

Poza hiperglikemią, na rozwój stopy cukrzycowej wpływa nadciśnienie tętnicze i zaburzenia lipidowe. Do czynników zwiększających ryzyko zalicza się także palnie papierosów.

Na bazie opisanych powyżej powikłań naczyniowo-nerwowych, w wyniku różnego rodzaju urazów i niewłaściwej pielęgnacji, rozwija się zespół stopy cukrzycowej. Gorsze ukrwienie tkanek prowadzi do ich gorszego odżywienia i dotlenienia. To z kolei skutkuje większą podatnością na skaleczenia, zakażenia i utrudnionym gojeniem się ran. Zmiany w obrębie nerwów obwodowych powodują z kolei pogorszenie lub zanik odczuwania dotyku, bólu i temperatury. Przestajemy czuć, że woda, w której się kąpiemy jest zbyt gorąca. Nie czujemy, że coś uwiera nas w bucie, powodując skaleczenie skóry, które niezauważone pogłębia się.

W procesie rozwoju choroby stopa ulega deformacji i staje się wklęsła, a palce przykurczone. Zmienia się rozkład nacisku na poszczególne partie stopy i powstają przeciążania, objawiające się zwykle zgrubieniami skóry (odciski, modzele). Pogarsza się także stan skóry – staje się cieńsza, podatna na skaleczenia i wysuszona. W mechanizmie powstania owrzodzenia istotny jest fakt, że proces gojenia się u osób z cukrzycą jest spowolniony.

W zależności od czynników powodujących powstanie zespołu stopy cukrzycowej, wyróżnia się 3 rodzaje tego powikłania:

• typ neuropatyczny (najczęściej spotykany),
• typ naczyniowy,
• typ mieszany.

Zanim pojawi się owrzodzenie typowe dla zespołu stopy cukrzycowej, zaobserwować można w obrębie stopy charakterystyczne zmiany, takie jak zaniki mięśniowe, zmiany kształtu, deformacje palców (palce młoteczkowate), modzele i zrogowacenia. Pogorszeniu ulegają odczucia dotykowe i bólowe, zmniejsza się wrażliwość na temperaturę. Świadczą one o dużym ryzyku pojawienia się w bliskiej przyszłości owrzodzenia. Jego powstanie związane jest bezpośrednio z urazem mechanicznym, cieplnym lub chemicznym. Początkowo owrzodzenie jest powierzchniowe i dotyka tylko skóry, ale z czasem stan zapalny nasila się i obejmuje także głębsze tkanki.

Znając przyczyny rozwoju zespoły stopy cukrzycowej, łatwo domyślić się, że podstawą zapobiegania rozwojowi tego schorzenia jest zadbanie o poprawną glikemię. Im lepiej wyregulowana będzie Twoja cukrzyca (czyli im mniejsze wahania cukru i mniej epizodów hiperglikemii), tym mniejsze będzie ryzyko powikłań, takich jak stopa cukrzycowa. Samokontrola cukrzycy jest bardzo ważna, a jej niezbędnym elementem są regularne pomiary poziomu cukru.

System FreeStyle Libre 2 automatycznie wylicza procent czasu, który spędzasz w zakresie docelowym. Dzięki temu możesz skupić się na wydłużeniu swojego Czasu w Zakresie (TIR). Każda godzina w zakresie ma pozytywny wpływ na kontrolę Twojej cukrzycy i pozwala uniknąć powikłań [1],[2].

W zapobieganiu rozwojowi stopy cukrzycowej ważne jest jak najszybsze rozpoznanie cukrzycy i leczenie chorób towarzyszących: nadciśnienia tętniczego i hipercholesterolemii. Każdy diabetyk powinien pamiętać o codziennej, dokładnej kontroli stóp (zarówno ich części grzbietowej, jak i podeszwowej oraz przestrzeni między palcami). Szczególną uwagę zwracać należy na wszelkiego rodzaju uszkodzenia, zgrubienia, zaczerwieniania i pęknięcia naskórka. Należy zadbać o codzienną higienę stóp.

W celu poprawy ukrwienia stóp zalecana jest umiarkowana aktywność fizyczna, np. spacery. Pamiętaj również o noszeniu wygodnego, szerokiego i przewiewnego obuwia.

Podstawą skutecznego leczenia zespołu stopy cukrzycowej jest zdiagnozowanie podłoża zmian w obrębie stopy, czyli ustalenie, czy mają charakter neuropatyczny, naczyniowy, czy mieszany. Konieczne jest kompleksowe podejście do leczenia i zaangażowanie w nie zespołu specjalistów, który w zależności od stanu pacjenta składać się może z: diabetologa, chirurga, kardiologa, ortopedy, rehabilitanta i podologa. Terapia stopy cukrzycowej jest procesem długotrwałym i wymagającym od pacjenta systematyczności i cierpliwości. Obejmuje zarówno leczenie miejscowe, jak i ogólnoustrojowe.

Leczenie zespołu stopy cukrzycowej to m.in:

1. Wyrównanie metaboliczne cukrzycy (poprawa samokontroli glikemii, leczenie farmakologiczne)
2. Leczenie ciśnienia tętniczego, zaburzeń lipidowych oraz zmniejszenie nasilenia agregacji płytek krwi.
3. Farmakologiczne leczenie zakażeń miejscowych i ogólnych.
4. Zmiana stylu życia: modyfikacja diety, zaprzestanie palenia, aktywność fizyczna.
5. Chirurgiczne opracowanie owrzodzenia.
6. Rehabilitacja i korekta chodu mająca na celu odciążenie przeciążonych obszarów stopy.
7. Przeszczep skóry w przypadku dużych ubytków.
8. Odpowiednia pielęgnacja stóp, noszenie wkładek ortopedycznych.

Bibliografia

dr n. med. Przemysław Witek, dr n. med. Barbara Katra, Stopa cukrzycowa, Kraków: https://www.mp.pl/cukrzyca/powiklania/66541,stopa-cukrzycowa

Polskie Towarzystwo Diabetologiczne: Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2021. Diabet. Prakt., 2021

Ewa Pańkowska, Cukrzyca Personalizacja terapii i opieki nad pacjentem, PZWL 2022

Raport NFZ o zdrowiu. Cukrzyca, 2019

G. Rosiński, A, Krakowiecki, M. Kasprowicz, W. Karnafel, Atlas profilaktyki, diagnostyki i leczenia zespołu stopy cukrzycowej, Termedia, Poznań 2009.

Przypisy:

1. Vigersky RA, McMahon C. The relationship of hemoglobin A1c to time-in-range in patients with diabetes. Diabetes Technol Ther. (2019);21(2):81-85.

2. Beck RW, Bergenstal RM, Riddlesworth TD, et al. Validation of time in range as an outcome measure for diabetes clinical trials. Diabetes Care. (2019);42(3):400-405.

Redakcja: Agencja Musqo

ADC-106670 v1.0